صنایع دستی هر کشور علاوه بر اینکه به عنوان بخشی از هویت ملی آن کشور از اهمیت ویژه‌‌ای برخوردار است، می‌تواند در صورت برخوردار بودن از قابلیت‌های جذب خریدار خارجی بخشی از منبع درآمد کشور نیز محسوب شود.
صنایع دستی اکثر کشورها شامل ظروف سفالی، مسی، شیشه کاری، تمثال‌های چوبی، زیورآلات، بافت انواع جامه و حصیر یا ساخت محصولات چرمی می‌شود که از زمان‌های گذشته به جا مانده و بیشتر بر اساس ضروریات زندگی و نیازهای مردم آن زمان ساخته می‌شدند؛ اما امروز آنچه آنها را زنده و خاص نگه داشته زیبایی منحصر به فرد، دست ساز بودن و تعلق داشتن به یک فرهنگ خاص است. همین خصوصیات باعث شده تا مردم از سایر نقاط جهان خریدار صنایع دستی دیگر کشورها باشند؛ تنها کافی است بهترین بازار برای صادرات صنایع دستی ایران را پیدا کنید، ذائقه مشتریان هدف را بشناسید و محصول خود را به خوبی بازاریابی کنید.
صادرات صنایع دستی
صادرات صنایع دستی همواره به راحتی و با موفقیت همراه نخواهد بود. اگر قصد فروش این اشیای گرانبها در یک بازار خارجی را دارید، باید کالای خود را به خوبی به مخاطب بشناسانید. مخاطبان باید با هویت و ارزش کالای شما آشنا شوند، در غیر این صورت شاید هرگز آن را به عنوان یک کالای مصرفی معمولی خریداری نکنند. در این راه، یک بازاریابی مؤثر و استفاده از رابط‌های مناسب می‌تواند کمک کننده باشد.
برندسازی کنید
برای فروش محصولی که متعلق به کشور شماست در یک کشور خارجی باید بتوانید ارزش و جایگاه آن را برای مشتریان مشخص کنید و این کار با یک بازاریابی اصولی، برندسازی و بسته‌بندی شکیل قابل انجام است.
خریدار ایرانی به خوبی با ماهیت صنایع دستی کشور خود آشناست و توقعی ندارد یک محصول صنایع دستی در بسته‌بندی‌های کارخانه‌‌ای برند شده به دستش برسد؛ اما آنچه در بازارهای خارجی از اهمیت بالایی برخوردار است و چشم مشتری خارجی به آن عادت کرده، برند بودن محصولات و بسته بندی‌های درخور است. پس حتما از یک کارشناس خبره طراحی صنعتی برای بسته بندی و از یک کارشناس برندسازی برای بازاریابی و معرفی محصولات خود در بازار هدف به عنوان یک محصول برند و معتبر کمک بگیرید.
بازاریابی کنید
در بازاریابی صنایع دستی باید به شناساندن ارزش این محصولات به مشتریان هدف توجه داشت.
صنایع دستی ایرانی چیزی نیست که فقط به خاطر احساس نیاز خریداری شود، پس باید ظرافت‌های کار، هویتی که در اثر نهفته است و حتی نمادی که ممکن است یک صنایع دستی برای مردم یک کشور به همراه داشته باشد، برای مشتریان بالقوه ملموس شود.
این کار را می‌توان حتی با معرفی سازندگان محلی انجام داد. وقتی خریداران از زبان سازندگان محلی صنایع دستی بشنوند بیشتر به خرید آن ترغیب خواهند شد. این مسئله در نمایشگاه صنایع دستی زنان بلوچ که در لندن برپا شد کاملا ملموس بود.
از هر روشی که می‌توانید، مخاطبان را با ماهیت محصول خود آشنا کنید. بهترین بازار برای صنایع دستی ایران کشورهایی هستند که صنایع دستی ایران را می‌شناسند و ارزش آن را درک کرده اند. برای مثلا فرش ایرانی به خوبی توانسته خود را در جهان بشناساند و فروش آن می‌تواند به نسبت ساده‌تر باشد. اما اگر شما محصولی کم‌تر عرضه شده داشته باشید، ابتدا لازم است تا آن را معرفی کرده و از تاریخ پشت آن بگویید. هویت آن را در ذهن مخاطبان بسازید تا بتوانند با آن ارتباط خوبی برقرار نمایند.
اصول بازاریابی صادراتی در این راه می‌تواند کمک کننده باشد. طی سال‌های اخیر، خرید و فروش آنلاین در اکثر کشورها رشد چشمگیری داشته و حتی مردم برای کسب اطلاعات از پلتفرم‌های آنلاین استفاده می‌کنند. پس این ابزار بازاریابی باارزش و تقریبا رایگان را دست کم نگیرید که البته بدون آن موفقیت بسیار دور خواهد بود.
در ایونت‌های بین المللی شرکت کنید
گاهی فستیوال‌ها و ایونت‌های بین المللی صنایع دستی در جای جای جهان برگزار می‌شود. گوش به زنگ باشید و در این ایونت‌ها شرکت کنید. معمولا آنچه نصیبتان می‌شود بیش از معرفی ساده محصولات خواهد بود؛ امکان برقراری ارتباط با سایر تولیدکنندگان و فروشندگان صنایع دستی و استفاده از تجارب ایشان و هم چنین برقراری ارتباط با واسطه‌های بازرگانی تنها بخشی از چیزی است که از این فستیوال‌ها به دست خواهید آورد.
حتی اگر بتوانید جدا از فستیوال، به سفارت خانه سری بزنید و با واسطه‌های بازرگانی ارتباط برقرار کنید شاید کمک کننده باشد.
بهترین بازار برای صادرات صنایع دستی ایران
صادرات صنایع دستی در همه کشورها امر رایجی است. در سال ۲۰۲۰ صادرات صنایع دستی در کل جهان به ارزش بیش از ۲ میلیارد دلار رسید. در بین همه کشورها، هند با بیش از ۴۵۵ میلیون دلار بیشترین صادرات را داشته و بعد از آن به ترتیب قطر، چین و ترکیه قرار دارند.
صادرات صنایع دستی ایران نیز در سال ۱۳۹۹ به بیش از ۲۰ هزار دلار رسیده است که جزئیات آن شامل نوع کالا و بازار هدف را در جدول زیر مشاهده می‌کنید:
| بازار هدف | کالا | ارزش (دلار) |
| عراق | سایر نقره آلات حتی آبکاری شده ، روکش شده یا پوشش شده با سایر فلزات گرانبها صنایع دستی غیر مذکور | ۷.۰۲۷ |
| چین | اشیاء تزئینی از چوب صنایع دستی شامل خراطی، معرق، مشبک، نازک کاری، منبت، نقاشی روی چوب وخاتم | ۴.۴۳۳ |
| قطر | مصنوعات از مس فیروزکوب، صنایع دستی | ۳.۸۴۰ |
| آلمان | پنجره، آغشته وفریم آنها از چوب صنایع دستی غیر مذکور | ۳.۴۲۰ |
| امارات متحده عربی | صنایع دستی قواره بری (با نقش گردان ومنحنی) | ۶۲۵ |
| عراق | پنجره، آغشته و فریم آنها از چوب صنایع دستی غیر مذکور | ۲۰۰ |
| امارات متحده عربی | اشیاء تزئینی از چوب صنایع دستی شامل خراطی، معرق، مشبک، نازک کاری ، منبت ، نقاشی روی چوب وخاتم | ۳۲۰ |
| کانادا | اشیاء تزئینی از چوب صنایع دستی شامل خراطی، معرق، مشبک، نازک کاری، منبت، نقاشی روی چوب وخاتم | ۱۴۰ |
| کویت | اشیاء تزئینی از چوب صنایع دستی شامل خراطی، معرق، مشبک، نازک کاری، منبت، نقاشی روی چوب وخاتم | ۱۸۸ |
| کل | ۲۰.۱۹۳ |
آمار این جدول از اتاق بازرگانی تهران گرفته شده و آمار غیررسمی را شامل نمی‌شود. مضاف بر اینکه برخی محصولات به دلیل تحریم‌ها به صورت غیرمستقیم به بازار هدف ارسال می‌شوند؛ این در حالی است که برخی منابع غیررسمی اعلام داشته‌‌اند بیشترین صادرات صنایع دستی ایران به امریکا صورت گرفته و در واقع باید گفت در حال حاضر بهترین بازار برای صنایع دستی ایران، امریکاست.
با نگاهی به صادرات صنایع دستی سال گذشته مشخص می‌شود، پرطرفدارترین کالاهای این دسته عبارتند از:
- صنایع دستی چوبی (خاتم کاری، منبت کاری، مشبک کاری، معرق روی چوب، خراطی و…)
- زیراندازهای سنتی (قالی و فرش، زیلو، گبه)
- زیورآلات سنتی
- فیروزه کوبی
- نساجی سنتی (پارچه‌های دستباف، رنگرزی، سرمه دوزی، سوزن دوزی و…)
- فلزکاری (میناکاری، ملیله کاری، قلمزنی، حکاکی، داوتگری و…)
- سفال
- شیشه گری
- نگارگری و طراحی‌های سنتی (تذهیب، تشعیر، نقاشی قهوه خانه‌‌ای و…)
- ظروف مسی
این کالاها علاوه بر اینکه علاقه‌مندانی را در بازار هدف به خود جذب کرده‌‌اند، صادراتشان درآمد خوبی نیز برای تولیدکنندگان روستایی به همراه خواهد داشت و حتی می‌تواند باعث مهاجرت معکوس (مهاجرت از شهرها به روستاها) شود. البته برای دستیابی هرچه بهتر به این هدف (درآمدزایی و احیای روستاها) باید چالش‌های پیش روی این امر برداشته شوند.
چالش‌های صادرات صنایع دستی
صنایع دستی ایران نسبت به بسیاری از کشورها از قابلیت‌های خوبی برای جهانی شدن برخوردار است. در حال حاضر مردم بسیاری از کشورها با فرش ایرانی، گلیم و گبه، سفال، سرامیک، شیشه و زیورآلات سنتی دست‌سازمان آشنا هستند، پارچه‌های قلمکار در امریکا و عباهای فاخر بوشهر نیز در کشورهای حاشیه خلیج فارس مشتریان خود را پیدا کرده اند.
واسطه‌ها باید حذف شوند
با این حال صادرات صنایع دستی با مشکلاتی رو به روست؛ از یک طرف تعداد واسطه‌های بین تولیدکننده اصلی و مصرف کننده نهایی به قدری است که شاید تولیدکننده روستایی به اندازه زحمتش مزد دریافت نکند. در این راستا با ایجاد تعاونی‌های روستای با هدف صادرات محصولات ساخت دست مردم به بازارهای خارجی، می‌توان واسطه‌ها را حذف نمود.
صادرات چمدانی باید کاهش یابد
اکثر صنایع دستی ایران به دلیل نداشتن بسته بندی و برند به صورت چمدانی به بازار هدف حمل می‌شوند. این مسئله نه تنها باعث می‌شود صادرات صنایع دستی کشورمان در آمار جهانی صادرات ایران ثبت نشود، بلکه به دلیل نداشتن بسته بندی مناسب محصولات، قیمت فروش آنها تنزل پیدا خواهد کرد. در حالی که می‌تواند با کمی هزینه، آنها را در بسته بندی‌های شکیل و با برندی مناسب روانه بازار هدف کرد.
چین از بازار صنایع دستی باید کنار زده شود
متأسفانه چین با نیروی کار ارزان اقدام به تولید همه نوع محصولی با نام‌های جعلی نموده و در این مسیر حتی به صنایع دستی کشورها نیز رحم نداشته. مدتی است فرش دستباف ایرانی ساخت چین با قیمتی بسیار ارزان‌تر روانه بازارهای اروپایی و امریکایی شده و به نام فرش ایرانی به فروش می‌رسد.
تنها راهی که می‌توان چین را از این مسیر کنار زد، برندسازی و بازاریابی مناسب برای محصولات ایرانی است. به طوری که مصرف کننده نسبت به تفاوت کیفیت بین صنایع دستی ایرانی و چینی آگاه شده و حاضر نباشد برای محصول بی‌کیفیت چینی هزینه کند. اگر صنایع دستی ما برند داشته باشند و بازاریابی مناسبی صورت بگیرد تمییز دادن کالای اصل و تقلبی برای خریداران ساده‌تر خواهد شد.
جمع بندی
با توجه به ظرفیت‌های خوبی که صنایع دستی کشورمان از نظر جذب مخاطب در خود دارد، کافی است با رعایت موارد ذکر شده (بازاریابی مناسب، برندسازی، بسته بندی، حذف واسطه) سود خالص تولید این صنایع را برای تولیدکنندگان را افزایش داد تا روستاییان نسبت به تولید بیشتر و صادرات صنایع دستی به بازارهای خارجی ترغیب شده و به دنبال بهترین بازار برای صنایع دستی ایران بگردند. در این راستا تولیدکنندگان می‌توانند از شرکت‌های ارائه دهنده خدمات بازاریابی صادراتی کمک بگیرند تا محصول خود را به طرز شایسته‌‌ای در بازار هدف معرفی نموده و مخاطبان را نسبت به ارزش واقعی محصولاتشان آگاه سازند.